افغانستان ثروتمند ترین گدای دنیاست!

گرد آورنده: انجنیر (سلیمی)

معادن افغانستان:

افغانستان برخی از پیچیده‌ ترین و متنوع‌ ترین زمین‌ شناسی را در خود دارد. درین کشور قدیمی‌ ترین سنگ‌ ها از دوره آرچین ۳۸۰۰ میلون سال قبل و سنگ هایی از دوره پروتوزوئیک (۲۵۰۰–۵۷۰ میلیون سال قبل) فنیروزوئیک ۵۷۰ الی ۱٫۶ میلیون سال قبل الی امروز دیده میشود. این کشور همچنین دارای سابقه طولانی و پیچیده تکتونیکی است. دلایل آن تا حدودی مربوط به موقعیت آن در انتهای غربی هیمالیا ، تصادم نیم قاره هند ، تشکیل کوه‌ های هندوکش ، تصادم چندین پارچه‌ های جدا شده زمین (Plate tectonics) و غیره مسایل می‌ باشد. بدین لحاظ ذخایر معدنی افغانستان از نوع ماگمایی ، پگماتیک ، کار بونیتک ، اسکارن ، هیدروتورمال ، دگرگونی و رسوبی می‌ باشد. این کشوربه نسبت کوهستانی بودنش دارای ذخایر معدنی متنوع و فراوان می‌باشد. طبق اظهارات اخبار اندیپندنت و سروی جیولوژی ایالات متحده آمریکا ارزش نفت و گاز افغانستان ۲۲۲٬۸۹۲٬۳۵۰٬۰۰۰ دالر و ارزش معادن افغانستان ۹۰۸٬۹۴۸٬۰۰۰٬۰۰۰ دا لر و ارزش مجموعی آن ۱۱۳۱۸۴۰۳۵۰۰۰۰ دالر یا ۱۱۳۱٫۸۴۰ تریلیون دالر میباشد. افغانستان از لحاظ معادن غنی و دارای معادن متعدد است. تحقیقات زمین‌ شناسی به اثبات رسانیده‌ است که در افغانستان ۱۴۰۰ نوع منرال و سنگ معدنی شناخت گردیده‌ است. در این اواخر گروهی از ناسا آمریکا با وسایل اشعه لیزر توانستند معادن عمق کوه‌ ها و زمین‌ های افغانستان را کشف ، عکس برداری و تثبیت تقریبی نمودند. تا فعلاً ۲۸۶ معدن فلزات ، ۵ میدان گازی در شمال ، تیل مایع وسایر معدنیات کشف شده‌ است. معدن فلزات افغانستان به تنهایی وجود ندارد بلکه به‌ طور در صدی پیدا میشود ، مثلاً مس در ۲۴۰ نوع سنگ پیدا میشود. زیاد ترین آن در بورنیت CuFeS4 دارای اعیار(۶۳٫۳٪) مس و متباقی آهن و سلفر است. معادن آهن در افغانستان از اهمیت بسزایی برخوردار است ، یکی از مشهور ترین معادن آهن در این کشور معدن آهن حاجی گک است که دارای ۱٫۸ میلیارد تن آهن میباشد. معادن طلا در چهار منطقه زرکشان غزنی ، بدخشان ، خاک ریز قندهار و تخار وجود دارد. معادن کرومیت در حصارک لوگرو و در ولسوالی زنه خوان غزنی و غیره مناطق وجود دارد. معادن زغال سنگ در یازده محل از جمله ۵ معدن آن قابل استخراج میباشد ، معدن لاجورد بدخشان دارای ۱۳۰۰ تن لاجورد در سرسنگ بدخشان ، معدن مس عینک لوگر دارای ذخایر آهن ۱۱٫۳ میلون تن ، ذخایر نفت وگاز شمال ۱٫۸ میلیارد مترمکعب و ذخایر نفت و گاز در هرات ، هلمند کتواز ، معادن سرب و روی در هشت محل و هم دارای معادن مرمر «سفید و رنگه» میباشد. علاوه بر این در این کشور معدن یورانیوم خانشین در ولایت هلمند ، تیتانیوم ، لیتیم در نمکسار هرات ، کنر و تخار ، معادن آهن در ۱۰۰محل ، مس در دوازد محل ، آلومینیم ولایت زابل معدن نقره ، منیزیم ، قلعی میباشد. افغانستان دارای منرال های کم قیمت و گران‌ قیمت است. منرال های قیمتی از قبیل کورندوم امیتس توپاز ، یاقوت در دو ناحیه ، اکومارین لعل در شغنان بدخشان ، عقیق سیاه و رنگه ، گرانیت ، زمرد پنجشیر فیروزه ، بیرایت ، تورمالین (شاه مقصود) میباشد. هکذا معادن نمک این کشور در اندخوی فاریاب ، دولت‌ آباد تالقان و نمکسار هرات ، میباشد. علاوه بر این دارای معادن فلورایت ، گچ ، چونه میباشد. معدن باروت ، گوگرد در کوه البرز مزارشریف ، مواد خام سمنت در کوه جبل السراج ، غوربند ، تالک (تباشیر) در ننگرهار ، ابرک ، گانزیت ، برلیم نیوبیوم سزیوم روبیدیوم ، سنگ سلیت ، معدن بیروچ ولایت نورستان ، معدن بیرات در غوربند و پروان ، معدن سیماب در ولایت غور ، فلورامیت ارزگان ، سنگ رخام در هلمند ، معادن مولیدین در زابل ، بغلان و لوگر ، معدن بریل در ولایت کنر ، معدن تنتال در نورستان ، معدن بارایت سنگلان هرات ، معدن شاه مقصود در ماهیپر کابل ، و غیره معادن را دارا بوده و تعداد آن تا هنوز کشف نشده‌ است. البته ضخامت پوست زمین در نواحی پامیر الی ۷۵ کیلومتر در نواحی هموار ۵۰ کیلومتر ضخامت رسوبات از چند صد متر الی ۲۰ کیلومتر میباشد که مواد معدنی در میان اینها به‌ شکل مواد کانی و رسوبی وجود دارد. تا اکنون تقریباً از این معادن بهره‌ برداری نشده‌ا ست.

تاریخچه معادن:

معدن‌ شناسی یکی از مشاغلی است که از ۳۰۰۰ سال پیش تاکنون رواج داشته‌ است. مصری‌ ها درمجسمه چشمان آخناتون و ملکه نفریتیت از لاجورد افغانستان استفاده کرده‌ اند. در آن زمان مردم معدن طلا ، آهن ، مرمر ، لاجورد ، یاقوت و فیروزه را می‌ شناختند و از آن زیورآلات می‌ ساختند. از گذشته‌ های دور لاجورد ، طلا و نمک در بدخشان ، مس و آهن در قندهار و کابل استخراج میگردید. در قرون وسطی و در اوایل قرن ۲۰ نیز طلا در منطقه مقر ، نقره و زمرد در ولایت پنجشیر ، معادن متعدد آهن و سایر فلزات در نقاط مختلف مورد استفاده قرار میگرفت ؛ و همچنین طی دو قرن معادن زغال سنگ در شمال و بخش مرکزی ، نفت وگاز در مناطق شمال افغانستان ، هلمند قندهار و خوست کشف شده‌ است. درقرن ۱۸ پس از انقلاب صنعتی در اروپا جهان کشایان غرض کشف معادن افغانستان باستان شناسان و معادن شناسان خود را تحت نام‌های سیار یا نام دیگر گسیل داشتن. برای اولین بار زمین شناسان انگلیسی (گریس باخ و هایدن) در افغانستان مرکزی و شمالی مشاهداتی انجام دادند و بعد ها زمین شناسان فرانسوی ، (فیورون و همکاران) در سال‌ های ۱۹۲۶–۱۹۵۱ مناطقی در اطراف کابل را نقشه‌ برداری زمین‌ شناسی نمودند. در اوایل سال ۱۸۴۱ میلادی ، نظامیان بریتانیائی جستجو نموده‌ اند تا منابع معدنی صادراتی را به عنوان تجارت که برای محصولات صنعتی انگلستان قابل استفاده قرار میگرفت دریافت نمودند ؛ ولی در سال ۱۸۸۸ میلادی ، طرح جدید سیستماتیک مواد معدنی توسط سروی جیولوجی انگلستان (BGS) به عنوان برخی از فعالیت‌ های آن کشور ، آغاز گردید. اسنادی که در سال ۱۸۹۰ میلادی توسط جیولوجستان کشور بریتانیا تهیه گردیده ، نشان دهنده آن است که معدن بزرگ آهن حاجی گک که یکی از غنی‌ ترین ذخایر معدنی در افغانستان در حال حاضر محسوب میگردد که در ولایت بامیان این کشور قرار دارد. و بعد ها زمین شناسان فرانسوی ، (فیورون و همکاران او) در سال‌ های ۱۹۲۶–۱۹۵۱ مناطقی در اطراف کابل را نقشه‌ برداری زمین‌ شناسی نمودند. در دهه ۱۹۵۰ با تأسیس ریاست تفحص نفت و گاز مرحله مهمی از مطالعات زمین‌ شناسی افغانستان آغاز شد. در ۱۹۵۸ زمین شناسان افغانی با همکاری کارشناسان روسی جستجو برای کشف نفت و گاز طبیعی را با موفقیت به پایان رسانیدند. در این مطالعات برای اولین بار ساختار زمین‌ شناسی منطقه با تهیه نقشه‌ های زمین‌ شناسی همراه شد. در سال ۱۹۱۹م برای اولین بار هیئت روسیه برای اجرای کار بالای منابع معدنی ، وارد کابل گردید. در سال ۱۹۲۰ زمین شناسان آمریکایی در امور سروی مواد معدنی در افغانستان اشتراک ورزیدند. در سال ۱۹۳۷، افغانستان جواز فعالیت به کمپانی اکتشافی داخلی نیویارک جهت اکتشاف ذخایر نفت در سراسر کشور را ، اعطا نمود ، اما به دلیل آغاز درگیری قریب الوقع جنگ جهانی دوم ، کمپانی نامبرده بعد از یک سال از امتیاز خویش عقب‌ نشینی نمود. بعد از جنگ جهانی دوم فعالیت‌ های اکتشاف یک بار دیگر در توافق به کشور فرانسه و بعضی تحقیقات زغال سنگ در جنوب افغانستان توسط آلمانی‌ ها در سال ۱۹۵۰ ادامه یافت ، که بعداً در سال ۱۹۵۴ توسط جیولوجستان سویدنی این تحقیقات انجام گردید. در سال‌ های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۱ زمین شناسان فرانسوی (منزیه و لاپاران) حوالی کابل را نقشه‌ برداری نمودند و از ۱۹۵۹ زمین شناسان آلمان غربی به کمک عکس های هوایی کار تهیه نقشه زمین‌ شناسی تمام نیمه جنوبی کشور را (با مقیاس ۱۰۰۰۰۰۰:۱) آغاز نمودند. در سال ۱۹۵۸ کمک‌ های خارجی از سوی اتحاد جماهیر شوروی در حال اجرا قرار داشت ، که دولت جمهوری چک در روند تهیه کمک‌ ها توسط متخصصین روسی ، نیز اشتراک ورزیدند. در طی دهه ۱۹۶۰ ، فعالیت‌ های اکتشاف و نقشه‌ برداری در جنوب افغانستان به جرمن‌ ها ، فرانسوی‌ ها و آمریکایی‌ ها سپرده شد ، درحالی که اتحاد جماهیر شوروی در شمال افغانسان تمرکز داشت ، دخالت فرانسه فقط تا سال ۱۹۷۰ زمانیکه شرکت نفت توتال پیش‌ بینی در حوضه کتواز افغانستان انجام داد ، ادامه داشت. در ۱۹۶۳ ریاست «تفحص مواد مفیده جامد» تأسیس شد که در ۱۹۶۵ به ریاست «جیولوجی و معادن» تغیر نام یافت. در این ریاست با همکاری زمین شناسان روسی ، اکتشاف ، ارزیابی و تخمین ذخایر معدنی زغال سنگ ، سنگ آهن ، طلا و لاجورد آغاز گردید. در نتیجه همین تفصحات معادن بزرگی همچون “ معدن آهن حاجی گک“ در منطقه بامیان و حوزه بزرگ زغال سنگ پلخمری نیز معادن حوزه زغال سنگ «بخشان تا نزدیکی هرات» همچنان در غرب و مواد با ارزش دیگر همچون باریت ، بریلیوم و… کشف گردید. از ۱۹۶۵ مطالعات زمین‌ شناسی وسیع و مهمی در مورد اکتشاف مواد معدنی مهمی چون سرب ، روی (جست) مس ، طلا باریت ، ابرک ، سولفور ، فسفریت‌ ها ، سینابر ، زغال سنگ ، آب‌ های معدنی ، نمک طعام و مواد ساختمانی صورت گرفت. در ۱۹۷۳ ارزیابی جدیدی در مورد معدن بزرگ “ارگونیت“ در حاشیه جنوب غربی کشور و معادن مهم باریت در شمال هرات مورد اکتشاف قرار گرفت. در ۱۹۷۴ در منطقه لوگر (جنوب کابل) کمربند مس دار بزرگی (مس عینک) کشف شد. مهم‌ ترین مطالعات زمین‌ شناسی افغانستان با تهیه نقشه زمین‌ شناسی سراسر افغانستان در مقیاس ۵۰۰۰۰۰:۱ و همچنین تهیه نقشه تکتونیکی کشور در دهه ۱۹۷۰ به انجام رسید. از ۱۹۷۶ تا اوایل دهه ۸۰ گزارش‌ ها و مطالعات قبلی به صورت کتاب‌ ها و مقالات متعددی منتشر شده ، از جمله “ تکتونیک افغانستان“ اثر و.ا. سلاوین (۱۹۷۶) ، جیولوجی افغانستان اثر ولفارت و ویتکینت (۱۹۸۰) و “جیولوجی و مواد معدنی افغانستان“ که توسط یک تیم روسی و افغانی بدنبال تهیه نقشه سراسری زمین‌ شناسی افغانستان تدوین و به زبان روسی و انگلیسی در سال ۱۹۸۰ درمسکو به چاپ رسید. در دهه ۸۰ با تشدید جنگ‌ ها در افغانستان مطالعات زمین‌ شناسی عمده و سراسری متوقف شد و لی کار های پراکنده و موردی مخصوصاً روی معادن کشف شده و بزرگ نزدیک به مرکز کشور توسط متخصصین روسی دنبال گردید اما نتایج این مطالعات در دست نیست و احتمالاً در روسیه حفظ شده‌ است. در دهه ۹۰ کارهای زمین‌ شناسی به کلی تعطیل شد و ساز مان زمین‌ شناسی و معدن افغانستان در اثر جنگ آسیب جدی یافت. تنها در ۱۹۹۵‌ گری باورساکس (جواهرشناس آمریکایی) با همکاری بونیتا چمبرلن کتاب جالب “سنگ های قیمتی افغانستان“ را منتشر نمودند که در واقع جدید ترین اثر قابل توجه در زمینه زمین‌ شناسی و مواد معدنی این کشور میباشد. در سال ۲۰۰۲ ، با آغاز دوران جدید در افغانستان دوران مهمی برای مطالعات زمین‌ شناسی افغانستان در راه بود… در این اواخر کمپانی ناسا آمریکا با وسایل اشعه لایزر توانستند معادن عمق کوها و زمین افغانستان را نقشه‌ برداری سروی و تثبیت نماید. این سروی و عکاسی به مصارف ۳۰۰ میلیون دالر موفقانه به پایان رسید. بسیاری از معلومات باقی‌ مانده در مورد این ذخایر یا ساحاتی که کمتر اکتشاف یافته‌ اند ، توسط کارمندان وزارت معادن در دوران بی‌ ثباتی (۱۹۷۹ تا ۲۰۰۱) در محلات دور نگهداری گردیده‌ است ، که بعد از تأمین امنیت در منطقه توسط نیروهای بین‌المللی در سال ۲۰۰۲ ، دوباره بر گردانده شد. پس از آن ، تجدید فعالیت‌ ها در مورد شناسایی و بهره‌ برداری از منابع معدنی افغانستان به صورت جدی آغاز گردیده و تشخیص شود که امور معدن کاری نقش حیاتی را در ثبات اقتصادی دراز مدت افغانستان خواهد داشت. برای انجام این کار پیش‌ بینی گردیده ، که رشد سریع در بهره‌ برداری و استخراج منرال ها لازم است و در ضمن دولت افغانستان تشخیص می‌ نماید که روش و سیاست ملکیت دولتی (ملی سازی) دوران اتحاد شوروی از لحاظ اقتصادی مؤثر یا پایدار نبود. در نتیجه ، دولت افغانستان ساختار وزارت معادن منحیث مالک و تولید کننده معادن بسوی نقش مناسب تر به عنوان طرح‌ کننده پالیسی و تنظیم‌ کننده جهت انکشاف سرمایه‌ گذاری خصوصی به منظور انکشاف مواد معدنی ، تجدید نمود. با در نظر داشت تطبیق این رهنمود های جدید و اصلاح شده ، پیشرفته‌ ترین پروژه معدنی از زمان شوری سابق در ساحه معدن مس عینک بعد از پیشنهاد داو طلبی در سال ۲۰۰۸ به کمپنی MCC کشور چین به استخراج سپرده شد. معدن: محلی است که منرال ها در آن تثبیت گردیده و فعالیت‌ های حفرکاری ، منرال و سایر فعالیت‌ های مرتبط به آن صورت میگیرد ، ساختمان‌ ها ، تأسیسات ، دستگاه‌ ها و تجهیزات که به منظور استخراج ، پروسس ، آماده‌ سازی منرال‌ ها در سطح یا طبقات تحتانی زمین قراردارد.

منرال‌ ها: مرکباتی است که بشکل جامد ، مایع ویا گاز به صورت طبیعی در سطح زمین و زیر زمین آب ها ویا در ذخایر با قی مانده معدن که د ر نتیجه عملیه جیولوجیکی تجمع نموده و شامل عناصر و ترکیبات ، فلزات و سنگ‌ های فلز دارو قیمتی ، ریگ ، سنگ ، جغل ، خاک رس و زغال سنگ میباشد.

زمرد پنجشیر یکی از محصولات معدنی افغانستان است

سنگ‌ های قیمتی در افغانستان:

سنگ های قیمتی را در افغانستان به نام احجار کریمه ، احجار قیمتی یا منرال های قیمتی میگویند. استخراج این سنگ‌ ها از چند هزار سال قبل الی امروز توسط اهالی محل صورت میگیرد. منرال های با ارزش معمولاً در قسمت شرقی و شمال شرقی افغانستان زیاده متبلور شده‌ اند. این منرال ها زیاده در ولایت‌ های پنجشیر ، بدخشان ، نورستان و قسمت‌ های هندوکش مرکزی وجود دارد. منرال های و سنگ‌ های رسوبی با ارزش افغانستان عبارتند از: فلوریت گانزیت سپایر یاقوت سرخ و کبود ، لعل بدخشان گارنیت امارالت اکومارین زمرد بیروچ انواع کورندم میباشد. منرال های و سنگ‌ های نیمه قیمتی عبارتند از: لاجورد توپاز تورمالین و کوارتز میباشد. چهار معدن مهم این کشور یعنی معادن پنجشیر ، یاقوت جگدلک ، لعل بدخشان و نورستان بشکل غیر فنی استخراج شده به بازار هندوستان و مارکیت پاکستان بفروش میرسد.

معادن مس در افغانستان:

درحدود ۳۰۰ رسوبات مستند مس در افغانستان وجود دارد ولی تا فعلاً در ۱۲ معادن مس تحقیقات صورت گرفته‌ است. معادن مس در ولایت‌ های لوگر ، هرات ، فراه ، کاپیسا ، قندهار ، زابل و معادن جنوب افغانستان عبارتند از: معادن مس عینک جوهر و دربند میباشد. تخمیناً افغانستان دارای ۶۸۵۰۰ میلون تن مس میباشد. معادن مس افغانستان که به مقیاس کوچک و بلند دارای سنگ‌ های مس دار میباشند قرار ذیل است:

معدن مس بلخاب سرپل

معدن مس در کوتل خاواک پنجشیر

معدن مس فرنجل غوربند

معدن مس جیرعلی پنجشیر و تاواخ پنجشیر

معدن مس کوه چراغانی کهنه خمار ولایت میدان در ۶۰ کیلومتری کابل

معدن مس لوگر در منطقه گلدره

معدن مس گل دره کوهدامن

معدن مس کوتل قلیچ علاقه کهمرد بامیان

معدن مس ارغنداب ، توخی قندهار

معدن مس دربند ولایت کابل

معدن مس گلوغه فراه اعیار ۱ درصد با سرب روی و آهن

معادن مس دربند کابل طول زون ۷ کیلومتر عرض اکیلومتر زیاده از۸۰ میلون تن

معدن مس شهدا هرات ۵ میلیون تن اعیار۱٫۱ مس طول ۱۵۰–۲۴۰۰متر ضخامت ۲٫۴–۸ متر

معدن مس دره علیشنگ بغلان ۲۰۰ متر طول عرض۳۰ متر معیار۰٫۱ مس با سرب وجست

اوخان کشان فاریاب طول زون ۲٫۵ کیلومتر عرض ۲۰–۲۷۰ مترعیار ۰٫۱–۱٫۵٪مس با سر و جست

معدن مس کندالان ولایت زابل ذخیره C1+C2 دارای ۳۷۰۰ تن مس ۳٫۸٪ و سایر عناصر معدنی

هکذا در معدن طلا زرکشان ولایت غزنی و غیره محل به تناسب کم وجود دارد.

معادن آهن در افغانستان:

تا فعلاً در ۱۰۰ محل معادن فیرس مشاهده گردیده‌ است. ذخایر مجموعی معادن آهن افغانستان بیشتر از بیلون تن میباشد. معادن آهن افغانستان بطور عموم دارای معیار بلند یعنی ۴۷–۶۲٪ میباشد که در جمله معادن کم مصرف پر کیفیت و کم‌ نظیر شمرده میشود. معادن آهن درافغانستان در بدخشان ، پنجشیر ، غوربند ، بامیان حاجی کگ بهسود ، لال سرچنگل ، یکاولنگ وغور وهم در قندهار ، میمنه ، هرات ، ارزگان ، پکتیا از اهمیت زیاد برخور دار میباشد. در ۱۰۰ کیلومتری شمال قندهار منطقه خاک ریز معدن بزرگ آهنی با ظرفیت ۳ میلیون تن واقع شده‌ است. همچنین معدن آهنی در ۹ کیلومتری شهر جبل السراج قرار دارد. بزرگترین معادن آهن آسیای مرکزی معدن آهن حاجی گک در ولایت بامیان و در ۱۳۰ کیلومتری شمال غرب کابل قراردارد. در چند کیلومتری این معدن یک ذخیره عظیم آهک (برای گداختن آهن) وجود دارد. پس از حاجی گک دومین معدن آهن افغانستان همردیف با حاجی گک است معادن آهن سایه دریا میباشد. معدن آهنگران بامیان الی ۶۵ درصد آهن دارد. سومین معادن آهن افغانستان که با سایه دریا رقابت میکند معادن دهانه درغوشتک است که ۴۷ درصد آهن دارد. چهارمین معادن بزرگ آهن افغانستان لال سرجنگل است که همردیف حاجی گک است. معادن آهن افغانستان به مقیاس کوچک و یا بلند آهن دارد به صورت فهرست وار به شرح زیر است:

معادن آهن حاجی گک در ولایت بامیان افغانستان

ساحه پهن حاجی گک حدود ۱۵۰ سال آهن خواهد داد

آهن حاجی گگ بامیان

آهن ارغنداب

آهن سرخ کوتل هرات

آهن بهارک بدخشان

معدن آهن دامنه کوه پغمان در بالای حصه کوتی

آهن کوه جبل السراج

آهن ده سبز کوه خاک لمبه

آهن کوتل خاواک پنجشیر

آهن قول منار

آهن کوه قلعه خواجه صاحب

آهن کوه شاخ برتنی

آهن لولنج غوربند

آهن دره میاداد

آهن رخه پنجشیر

آهن کوه دشت لوگر

آهن کوه قمچین باف میدان

آهن دره پنجشیر

آهن کو اله بله

آهن پارند در بازارک پنجشیر

آهن کرم جدران

آهن کوه شاقول و شیرداغ

آهن سیاه تپه و فراخلوم بهسود

آهن زرد شنوار

آهن کوه شاه مسعود قندهار

آهن کوه بچه کرخ هرات

آهن سیاه مشرقی

آهن گلستان فراه.

در اکثریت معادن فوق تحقیقات ابتدائی صورت گرفته تا هنوز مقدار آن دقیق تثبیت نگردیده‌ است. بعضی ازین معاد غیر اقتصادی نیز است.

معادن نقره در افغانستان:

مهمترین معادن نقره افغانستان (طلای سفید) در ارتفاعات بدخشان ، منطقه پنجشیر ، در سیم کوه هرات ، خاک ریز قندهار ، غوربند و علاقه هزارستان و در رگه‌ های معدن سرب بی بی گوهر (قندهار) و مقداری در معدن مس عینک مشخص گردیده‌ است.

ذخایر نفت و گاز افغانستان:

نخستین عملیات حفاری جهت اکتشاف نفت و گاز در افغانستان در سال ۱۹۵۶ انجام شده‌ است به‌ طوریکه در سال ۱۹۵۹ منجر به اکتشاف میدان نفتی انگوت در ولایت سرپل گردید. در فاصله سال‌ های ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۶ پنجاه حلقه چاه اکتشافی دیگر نیز در این حوضه حفر گردید که باعث اکتشاف ۳ میدان گازی بزرگ یتیم تاق (۱۹۶۰) ، خواجه گوگردک (۱۹۶۱) و خواجه برهان (۱۹۶۴) شد.

طبق مطالعات چندین ساله متخصصین روسی و افغانی از سال ۱۹۶۶ تا ۱۹۸۱ دست کم دو میدان نفتی کوچک ، یک میدان گازی بزرگ (جرقدوق) و دو میدان گازی دیگر کشف شده‌ است که عمدتاً در بخش شمال غربی کشور میباشد.

حوضه شمال قسمتی از حوضه عظیم نفت و گاز آمو دریا میباشد که از نظر میزان ذخیره در بین ۱۵۲ حوضه نفتی و گازی کشف شده جهان در رده پانزدهم قرار دارد. این حوضه ۵۱۵ هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و در چهار کشور افغانستان ، ایران ، ترکمنستان و ازبکستان گسترش دارد. بر اساس مطالعات انجام شده میتوان مجموع ذخایر نفت و گاز شمال کشور افغانستان را اعم از ذخایر کشف شده و کشف نشده که قابل استحصال میباشند به صورت زیر تعیین نمود. درسالهای ۱۹۸۰ روس‌ ها مجموعاً ذخایر معادن افغانستان را ۹۵ میلون بشکه و قابل استخصال را ۳۰۰ میلون بشکه تخمین نموده بود ؛ ولی بعداً این ارقام اضافه شده‌ است.

مجموع ذخایر کشف شده نفت ۱٫۸ بیلون بیلر تیل خام در بین مزارشریف و شبرغان وجود دارد.

مجموع ذخایر نفت قابل استحصال ۱۵۶۹ میلیون بیرل

مجموع ذخایر کشف شده گاز در حدود ۴۴۴ بیلون متر مکعب

مجموع ذخایر گاز مایع ۵۶۲ بیلون متر مکعب گاز مایع

در این اواخر تحقیقاتیکه توسط سازمان آمریکائی ناسا انجام گرفت مشخص شد در افغانستان بیشتر از ۱۰۰ حوضه نفت و گاز وجود دارد. تاکنون در افغانستان بیشترین تحقیقات انجام شده در پنج حوضه نفت خیز صورت گرفته که دوحوضه آن در شمال آمو ، یک حوضه آن در هلمند ، یک حوضه در هرات و یک حوضه آن در کتواز ولایت پکتیکا قرار دارد.

معادن نمک افغانستان:

در افغانستان ۱۴ معادن نمک طعام وجود داشته فعلاً از ۵ معادن نمک استخراج میگردد. معادن نمک قابل استفاده در اندخوی ، ۳ معادن در مناطق مختلف ولسوالی تالقان ولایت تخار ، نمکسار هرات ، غور غزنی ، پکتیا و پروان میباشد. تولیدات نمک افغانستان الی سال ۲۰۰۲ به ۱۳۰۰۰ تن در یک سال بود با تأسیس فابریکات در سال ۲۰۰۳ به ۲۱ هزار تن رسید. پس از سال ۲۰۰۴ به‌ تدریج مصارف نمک بلند رفته در سال ۲۰۰۹ تولیدات به ۱۸۰هزار تن در سال ۲۰۱۳ به ۱۹۰ هزار تن رسیده‌ است. در مجموع افغانستان در سال ۲۵۰ هزار تن نمک ضرورت دارد. بلاثر اینکه فابریکات افغانستان نمک را به قیمت بلند یعنی ۴۰۰۰ افغانی تولید مینمایند ۷۰ در صد نمک افغانستان از ایران و پاکستان به قیمت ۲۲۰۰ افغانی فی تن وارد میگردد. اوسط مصارف نمک افغانستان به ۲–۴ گرام فی فرد میباشد. خالص‌ ترین نمک افغانستان از معادن تاقجه خانه ولایت تخار بدست می‌ آید که دارای آیودین میباشد. تا اکنون ۳۳ فابریکه و کارخانه و آسیاب در ۱۴ ولایت تولید نمک را مینماید که ۲۵ فابریکه نمک آیودین دار را تولید نموده باقی نمک عادی را تولید مینمایند. معادن که فعلاً اقتصادی قابل استخراج است معادن ولایت تخار است که سالانه ۷۵۰۰۰ تن نمک تولید دارد.

معادن سنگ مرمر در افغانستان:

یکی از سنگ‌ های نیمه قیمتی که در تزئین و تعمیرات کار میگیرند مرمر است. هم‌ اکنون در حدود ۳۵ نوع سنگ مرمر با ۴۵ رنگ مختلف در معادن کشور قابل دریافت بوده که ارزش مجموعی آن بالغ بر ۱۵۰ میلیارد دالر تخمین زده شده‌ است. انواع مرمر سفید خوگیانی ، «مرمر سفید چشت هرات» ، «مرمر کریمی سمنگان» ، مرمر سیاه کابل ، مرمر فولادی وردک ، مرمر شیرچائی سالنگ ، مرمر سبز تره خیل و کاریز میر و مرمر سرخ قندهار از جمله مرغوب ترین نوع سنگ‌ های مرمر اند که داری جنسیت میده دانه بوده و بعد از صیقل و پالش کاری شفافیت و جلای خاص را نشان میدهند. تا اکنون در افغانستان مانند فابریکه حریق شده حجاری و بتن کابل دیگر کدام فابریکه وجود ندارد که سنگ مرمر را به ظرفیت کشور قطع و پالش کنند. آمار و ارقام احصایوی نشان میدهد که ۸۰ درصد سنگ‌ های مرمر و گرانیت افغانستان به منظور پروسس و پالش به کشور پاکستان به قیمت ۴۰ دالر فی تن منتقل میگردد ، که بعد از پروسس با قیمت ۳۰۰ دالر فی تن دوباره بالای افغانستان به فروش میرسد.

معادن گوگرد افغانستان:

معادن سلفر در افغانستان در میان آب‌ های گرم معدنی و بشکل جامد میباشد. مهم‌ ترین معادن سولفور افغانستان در ولایت بلخ ، اشکاشم بدخشان و نزدیکی ولایت ننگرهار وجود دارد.

معادن عناصر کمیاب افغانستان:

معادن عناصر کمیاب عبارتند از [پگماتیت] لیتیم نیوبیوم سزیم روبیدیم ، بریلیم تنتالیم و کدمیوم میباشد. این عناصر در گسترده پگماتیت به مقادیر کم و زیاد وجود دارد اگر دریک محل الی ده تن وجود داشته باشد معدن گفته میشود. از جمله معادن لیتیم بریلم تانتالیوم و نبیوم در افغانستان نسبتاً زیاده از دیگر عناصر کم‌ یاب وجود دارد. طور عموم ۴۹ معادن این عناصر در میان سنگ‌ های پگماتیتیک وجود دارند. تحقیقات در مورد این عناصر در سال‌ های ۱۹۶۰–۱۹۷۰ صورت گرفته‌ است که نا کافی است ضرورت است تا در مورد تحقیقات لازم صورت گیرد. ذخایر تننالیم ونیوبیم درمعدن نیلاو (ولایت لغمان) و ساحات نورستان و نقاط دیگر کمربند پگماتیت خیز از اهمیت بلند برخورد داراست. معیار لیتیم در افغانستان از ۱٫۵ تا ۲٫۸ درصد میباشد.

برلیم:

درگستره کمربند پگماتیت خیز افغانستان در ولایت لغمان و جلال‌ آباد وجود دارند. تشکیل این معادن متعلق بدوره اولیگوشویز یا ابتدا مرحله کریتوشویز مگمات میباشد. ترسبات مهم این ماده در دره پیچ دارای کرستل‌ های به اندازه ۴۰ سانتی مترمیباشد که از نوع c1+c2 میباشد. این معادن دارای ۱۲۰۰۰ تن «بیرل» بوده که از جمله ۱۴۸۰ تن آن برلیم اکساید میباشد.

معادن لیتیم:

از جمله عناصر کم یاب لتیم به مقادیر زیاد در افغانستان وجود دارد.

به درازای ۸۵۰ تا ۹۰۰ کیلومتر (از هلمند تا ننگرهار ، لغمان تا ارزگان و اشکاشم) با پهنای ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلومتر تثبیت شده‌ است. دها انباشته‌ های معدنی این فلز به مقیاس معدن درمحدوده این گستره تشکیل گردیده‌ است. مانند معدن جامنک ، درومگل ، پسگوشته ومعادن دیگر واقع ولایت نورستان که ذخایر اوکساید لیتیم درین معادن از پنج صد تا یک میلیون تن میباشد. معادن درومگل وجامنک (ولایت نورستان) که ذخایر بیش از چهار میلیون تن «اوکساید لیتیم» را دارند که دارای اهمیت زیادی میباشد. اگرچه کانادا نیز یگانه کشورپگماتیت خیزجهان است ودارای مقدار زیاد اوکساید لیتیم میباشد اما ذخایر این فلزات درافغانستان نسبت به کانادا بیشتراست. ذخایر بیریلیم نیز درپگماتیت‌ های افغانستان به حد قابل ملاحظ گسترش دارد.

تنتالیم و نیوبیم:

در یازده معادن که لیتم و برلیم دارند این دو عنصر به آنها یکجا وجود دارد. سه معدن دیگر آن در ولایت پروان و بدخشان موجود میباشد. ذخایر بزرگ این ماده درمنطقه نیله ولایت لفمان در میان سنگ‌ های پگماتیت بطول ۴ کیلومتر و عرض ۴ متر میباشد قرار دارند. درین ذخیره گاه معادن تنتالیوم نیبیوم لیتیم برلیم سیزیم روبدیم و قلع نیز وجود دارند.

معادن فلزات افغانستان:

در افغانستان الی اکنون ۲۸۶ معدن فلزات را کشف نموده‌ اند. معادن فلزات در زیاده نقاط افغانستان وجود دارد. تا فعلاً ۱۲ معدن مس چهار معادن طلا ، پنج معادن نقره ، معادن کروم در ۱۴ محل ، سرب وروی در هشت محل ، ۴ معدن مولی بودیم ۷ معادن آلومینیم ۸۹ معادن آهن با درصدی سایر عناصر ، معادن قلعی ونکل در این کشور کشف و مورد مطالعه قرار گرفته‌ است.

معادن آلومینیم:

در افغانستان تا فعلاً هفت معادن آلومینیم کشف گردیده‌ است. بوکسایت‌ ها منبع اصلی آلومینیم میباشد که در تشکلات احجار دریافت میگردد. لیترایت و کارست در کشور ما مماثل آن در شیله «او به تو» ولایت زابل و منطقه نالک ساحه تاله ولایت بغلان به مشاهده رسیده‌ است. ذخیره معادن متذکره بطور مجموعی مقدار ۵٬۴ میلیون تن متریک بوده و در صدی مواد معدنی به ۵۰٪ میرسد. معدن لیترایت ولایت بغلان حجم بزرگتر داشته با دریافت انرژی بیشتر برقی در کشور پراسس آلومینیم در این دوساحه میسر میباشد.

سیماب:

الی فعلاً شش معادن سیماب در افغانستان کشف گردیده‌ است. این معادن در ساحات جنوب غربی کشور در اثر تبخیر چشمه‌ های آب گرم تشکل نموده‌ است. ذخیره تقریبی غیر منکشفه آن در حدود ۳۲۰۰۰ تن متریک میباشد. دو ساحه دیگر در منطقه افغانستان مرکزی و ساحات شرقی کشور مماثل تشکلات بالا منطقه سیماب دار (Hg) را نشان میدهد. ساحات یاد شده در اثر تحقیقات مزید از موجودیت تشکلات نقره (AU) و طلا (AG) نیز آگاهی میدهد.

منابع:

۱- معادن آهن و افغانستان صفحه ۹ نوشته سید موبین شاهدر

۲- جیو لوژی ومنابع منرال ها در افغانستان نوشته تو سط عبداله

۳- منرال ها معادن احجار قیمتی جیولوژی و ساختمان افغانستان

۴- معادن افغانستان نوشته شبکه اطلاعات خبری افغانستان

۵- معادن و منرال های افغانستان نوشته اداره بین‌ المللی سروی و جیو لوژی آمریکا

۶- جیولوجی و منابع منرال های افغانستان نوشته تحقیقات ریاست سروی جیولوژی افغانستان و اتحاد شوروی

۷- نفت و گاز در افغانستان ارزیابی توسط اداره سروی و جیولوژی ایلات متحده آمریکا

۸- نفت و گاز در افغانستان

۹- معادن کمیاب نوشته دکتور عبدالسلام ظفری

۱۰- معلومات عمومی در مورد معادن افغانستان نوشته ریاست سروی جیولوژی افغانستان

۱۱- معادن سیماب وامونیم نوشته دوکتور میر محمد محفوظ ندائی